A project by: Rocco Design Architects

Οι αρχιτέκτονες διαγωνίζονται με αυτό τους το masterplan τους OMA και τους Foster+Partners. Πρόκειται για το σχεδιασμό της Πολιτιστικής Περιοχής του West Kowloon στο Hong Kong.

ο αρχικός στόχος

Ο αρχικός στόχος των Rocco είναι να δημιουργήσουν ένα χώρο όπου διαφορετικές δραστηριότητες, ενέργειες και ασχολίες συνυπάρχουν και καλούν τους ανθρώπους να τις αξιοποιήσουν. Η πρόταση χωρίζεται σε 3 τμήματα, 3 layers ουσιαστικά: τις "πράσινες" περιοχές, την "κτιστή" πόλη και το πολιτιστικό κομμάτι.

περιγραφή-χρήσεις

Στα νοτιοδυτικά βρίσκεται το Πάρκο του Λιμανιού το οποίο αγκαλιάζει τη γωνία που σχηματίζεται στην περιοχή. Φαίνεται να αποτελεί ιδανική μετάβαση από το λιμάνι στον ιστό της πόλης. Αναμειγνύεται πιο μέσα με τα φυτεμένα δώματα των χαμηλών κτιρίων και ενισχύει αυτήν την αίσθηση της ομαλής μετάβασης και στις τρεις διαστάσεις.Το δομημένο κομμάτι πόλης βρίσκεται στο βόρειο τμήμα και αποτελείται κυρίως από ψηλά κτίρια. Δεν πρόκειται μόνο για κατοικίες αλλά και για κτίρια γραφείων και υπηρεσιών. Τέλος, ανάμεσα στα δύο εδράζεται ο πολιτιστικός πυρήνας που αποτελείται από όπερες, θέατρα, μουσεία και εκθεσιακούς χώρους. Στο σημείο όπου ο πυρήνας αυτός συναντά το λιμάνι τοποθετούνται διάφοροι δημόσιοι χώροι με πολλές διαφορετικές χρήσεις, όπως αυλές, πλατείες και πλατιά σκαλοπάτια.

οι σχεδιαστικές αρχές

Ενώ οι γραμμές του masterplan φαίνονται ξεκάθαρες, οι χώροι που προκύπτουν είναι με τέτοιο τρόπο σχεδιασμένοι ώστε να προκαλούν το χρήστη να τους ανακαλύψει. Είναι βασικό ότι οι αρχιτέκτονες επιθυμούν οι χώροι αυτοί να καθορίζονται από τους ίδιους τους χρήστες. Εκτός δηλαδή από τα κτίρια που εξυπηρετούν πολύ συγκεκριμένους σκοπούς, το υπόλοιπο περιβάλλον καλεί τους κατοίκους και τους επισκέπτες να το προσαρμόσουν ανάλογα με τις ανάγκες τους. Αυτό το δηλώνουν κιόλας οι ίδιοι, λέγοντας πως δεν ήθελαν να δημιουργήσουν ένα πάρκο που να περιβάλλει κτίρια-εμβλήματα της περιοχής, αλλά να δώσει περισσότερο νόημα στους απλούς χώρους, τους δημόσιους, τους δρόμους, τα πάρκα, τις πλατείες, αυτούς που καθημερινά χρησιμοποιούμε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Ο χωρισμός της περιοχής σε ζώνες είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της λύσης αυτής. Η ομαλή μετάβαση από το υδάτινο στοιχείο στο κτιστό αστικό περιβάλλον είναι το πρώτο πράγμα που παρατηρούμε πως έχουν πετύχει οι Rocco. Αυτή η μετάβαση πραγματοποιείται ακριβώς μέσω των ζωνών χρήσης.

Αυτό που φαίνεται να έχουν επιτύχει επιπλέον οι Rocco, είναι να δώσουν λύση σε ένα σημαντικό πρόβλημα της περιοχής που είναι η πρόσβαση σε αυτήν. Χαράσοντας πορείες τόσο για οχήματα όπως αυτοκίνητα, αλλά και κρατώντας ποδηλατοδρόμους και πεζοδρόμους, εντάσσουν μια πορεία για τραμ που διασχίζει την περιοχή και επιτρέπουν επίσης και την πρόσβαση από τη θάλασσα με ferry.

τα ζητήματα

Επειδή πρόκειται για την κάλυψη μιας μεγάλης έκτασης, είναι σίγουρο πως τα επιμέρους στοιχεία θα παρουσίαζαν διαφορές στη σύνθεσή τους. Ωστόσο, αυτό που θα περίμενα να δω είναι ένα κοινό συνθετικό πνεύμα στα επιμέρους αυτά στοιχεία. Στο κομμάτι αυτό κατά τη γνώμη μου, το σχέδιο πιστεύω πως υστερεί. Κατανοώ την πρόθεση να υπάρχει ποικιλομορφία ώστε να απευθύνεται σε ευρύ κοινό και να επισκέπτεται από όλες τις κοινωνικές ομάδες, αλλά εκτιμώ πως διέφυγε η αρμονία, το "δέσιμο" όλων αυτών των στοιχείων. 

Κατά τα άλλα, βρίσκω τη ζωνοποίηση αρκετά πετυχημένη και πιστεύω πως όντως ενισχύει σε μεγάλο βαθμό την ομαλή μετάβαση από το λιμάνι στις κατοικίες.

σχέση δομημένου-αδόμητου

Αναφέρθηκε και παραπάνω πως οι αρχιτέκτονες επιχειρούν μια ομαλή μετάβαση από το χώρο του λιμανιού στο αμιγώς αστικό τοπίο. Σταδιακά, ξεκινόντας από το όριο με τη θάλασσα, η δόμηση πυκνώνει και ψηλώνει. Οι ελεύθεροι χώροι φιλοξενούν επί μέρους κτίσματα που στεγάζουν πολιτιστικές δραστηριότητες, αλλά ταυτόχρονα διατηρούν την "ελευθερία" τους. Οι κοινόχρηστοι χώροι, όπως χώροι συνάθροισης, πλατείες κλπ, είναι ιδιαίτερα προσεγμένοι, όχι στο σχεδιασμό τους στις λεπτομέρειες τόσο, όσο στην τοποθέτησή τους και στη χρηστικότητά τους.

γενικά

Η περιοχή συνδέεται με τον αστικό ιστό με τρόπο οργανικό θα έλεγε κανείς, μέσα από ένα σύστημα τρισδιάστατων δημοσίων χώρων. Στην πρόταση των Rocco γενικότερα υποστηρίζεται η άποψη ότι μια περιοχή με τέτοιο χαρακτήρα όπως αυτή που δίνεται, οφείλει να δίνει πάτημα σε διαφορετικούς αρχιτέκτονες να δημιουργούν και να αφήνουν τη δική τους σφραγίδα ο καθένας συνεισφέροντας ταυτόχρονα στη συνολική εικόνα και αλλάζοντάς τη, με σεβασμό πάντα, στο πέρασμα του χρόνου. Έτσι ο τόπος διατηρείται ζωντανός και χρήσιμος. Ο βασικός σχεδιασμός είναι αυτός που τους απασχολεί περισσότερο, παρά το αρχιτεκτονικό ύφος των χώρων που θα στεγάσουν τις πολιτιστικές δραστηριότητες.

..............

Συγκριτική Προσέγγιση

Μέσα από την αναζήτηση για τα παραδείγματα αστικού σχεδιασμού μπορώ να πω πως συχνά έπεφτα σε σχέδια που έφεραν απίστευτα πολλές ομοιότητες και σε άλλα που ενώ εξυπηρετούσαν τους ίδιους στόχους, εμφάνιζαν αντιδιαμετρικές διαφορές. Στα συγκεκριμένα τρία παραδείγματα που τελικά επέλεξα και που αποτέλεσαν έπμπνευση για την ομαδική σύνθεση, μπορώ να πω πως διακρίνω αρκετές ομοιότητες και άλλες τόσε διαφορές. Η σύγκριση ήταν αναπόφευκτη στις σκέψεις και στις σχεδιαστικές ιδέες μου, καθώς καλούμουν επί τόπου να υιοθετήσω, να παραδειγματιστώ ή να απορρίψω στοιχεία από τα παραδείγματα που είχα αναλύσει. Προχωρώντας λοιπόν σε μια καταγραφή αυτής της διαδικασίας σύγκρισης, προέκυψαν ορισμένα συμπεράσματα τα οποία παραθέτω.

μελλοντικά σχέδια

Σε πρώτη φάση, είναι χαρακτηριστικό ότι κανένα από τα τρία παραδείγματα δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί. Το Juzne Centrum στο Brno και το Taipei City Wall στην Taipei έχουν πάρει το πράσινο φως για να ξεκινήσουν να κτίζονται ενώ το West Kowloon Cultural District των Rocco ανήκε σε ένα από τα τρία επικρατέστερα project σε ένα διαγωνισμό για την αναβάθμιση του λιμανιού στο Hong Kong. Σίγουρα, λοιπόν, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για διαπιστωμένες διαφορές και ομοιότητες που προέρχονται από την εμπειρία των χρηστών, αλλά πιο πολύ για υποθέσεις και συγκρίσεις σε επίπεδο σχεδιαστικών αρχών και θεωριών για τον αστικό χώρο.

ελεύθεροι χώροι

Στα τρία παραδείγματα κυρίαρχο ρόλο παίζει ο ελεύθερος χώρος πρασίνου χωροθετημένος σε καθορισμένα, όμως, όρια. Τόσο σε έκταση, όσο και σε νόημα, αποτελεί βασικό πυρήνα των λύσεων. Στο Brno και στο West Kowloon ειδικά, που ως σύνολα καλύπτουν και μεγαλύτερη έκταση, είναι φανερό αυτό. Τα κτίρια εντάσσονται ομαλά στο φυσικό περιβάλλον χωρίς να πρόκειται για ένα πράσινο δάσος με διάσπαρτες κατοικίες. Το φυσικό περιβάλλον συγκεντρώνεται σε ένα χώρο και τροφοδοτείται με δραστηριότητες, περισσότερο ακόμα στη δεύτερη περίπτωση, του West Kowloon. Στο Taipei Wall το περιβάλλον κι αυτό ορίζεται από αυστηρά όρια, αυτά των τραπεζίων που προκύπτουν από την τοποθέτηση των συνθετικών κύβων. Είναι περισσότερο ιδιωτικό, αλλά και πάλι αφορά όλους τους ενοίκους του συγκροτήματος καθώς όλοι έχουν πρόσβαση σ’αυτό. Και σ’αυτήν την περίπτωση ο χώρος νοηματοδοτείται από συγκεκριμένες δραστηριότητες.

δυναμικές χαράξεις

Σε όλα τα παραδείγματα είναι εμφανείς οι βασικές χαράξεις, που χαρακτηρίζονται από καθαρή γεωμετρία. Στο Juzne Centrum οι δυναμικοί άξονες οριοθετούν το δομημένο και το αδόμητο, στο Taipei City Wall ο κύβος, το καθαρότερο γεωμετρικό στερεό, τοποθετείται στον πυρήνα της όλης σύνθεσης και στο West Kowloon η ζωνοποίηση επιτυγχάνεται με καθαρές γραμμές.

πυκνότητα

Άλλο ένα στοιχείο που μπορούμε να παρατηρήσουμε κοινό στα παραδείγματα αυτά είναι η πύκνωση της δόμησης προκειμένου να αφεθεί ελεύθερος χώρος προς εκμετάλλευση των κατοίκων όχι μόνο της περιοχής, αλλά και οποιουδήποτε επισκέπτη. Ο χώρος που αφήνεται ως ελεύθερος είναι πραγματικά δημόσιος, επιτρέπει την προσπέλαση σε επισκέπτες και χρησιμοποιείται ανά πάσα στιγμή από όλες τις κοινωνικές ομάδες. Το γεγονός ότι τα κτίρια των κατοικιών αυτά καθ’ αυτά σε κάθε περίπτωση υψώνονται πυκνά, ενώ θα μπορούσαμε να πούμε πως θα μας φαίνονταν ότι “πνίγουν” την πόλη, ο συνδυασμός τους με τους αντίστοιχους κάθε φορά ελεύθερους χώρους κάθε άλλο παρά αυτό μας φέρνει στο μυαλό. Όπως πολύ χαρακτηριστικά λένε οι CHYBIK+KRISTOF, οι αρχιτέκτονες που σχεδίασαν το Juzne Centrum στο Brno, “η πυκνότητα αποκτά νόημα αν κάτι άλλο μένει και αν αυτό το κάτι άλλο αναδυκνείεται σε βασική ποιότητα για την περιοχή”. Αυτήν τη φιλοσοφία φαίνεται να υιοθετούν και οι BIG και οι Rocco στις άλλες δύο περιπτώσεις.

αναβάθμιση

Τέλος, δε θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε την ποιοτική αναβάθμιση που πετυχαίνουν και τα τρία έργα στις περιοχές για τις οποίες σχεδιάστηκαν. Πρόκειται για περιοχές όπου η σύγχρονη αρχιτεκτονική δεν έχει ακόμη αφήσει το στίγμα της και οι απόψεις για την πόλη είναι ακόμη παλιομοδίτικες. Στο Brno, η περιοχή του παλιού σιδηροδρομικού σταθμού καλείται να αποκτήσει ξανά ζωή, στην Taipei, το σημείο για το οποίο προορίζεται το City Wall των BIG είναι ένα σε μια από τις υποβαθμισμένες θα λέγαμε περιοχές της πόλης, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να αναπτύσσεται εμπορικά και το υποβαθμισμένο λιμάνι στο West Kowloon του Hong Kong προσλαμβάνει πολιτιστικό και κοινωνικό χαρακτήρα μέσα από το έργο των Rocco. Η πρόθεση των αρχιτεκτόνων σε κάθε μια από τις παραπάνω περιπτώσεις να προσελκύσουν κόσμο και να δημιουργήσουν ένα ευχάριστο περιβάλλον σε περιοχές που δεν παρουσίαζαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον πιο πριν, είναι κάτι παραπάνω από εμφανής. Η άμεση ανάγκη των περιοχών που αναπτύσσονται με ταχύτατους ρυθμούς για στέγαση των υπεράριθμων κατοίκων καλύπτεται χωρίς αυτοί να στοιβάζονται σε πολυκατοικίες παλαιού τύπου, αλλά με την παροχή όλων των ανέσεων που οι σύγχρονες θεωρίες για την πόλη προστάζουν.

κλίμακα

Παρ’όλες τις παραπάνω ομοιότητες που συγκεντρώνονται για τα παραδείγματα αστικού σχεδιασμού που αναφέρθηκαν, είναι λογικό και επόμενο να εμφανίζονται και αρκετές διαφορές. Για παράδειγμα είναι βασικό να τονιστεί ότι πρόκειται για 3 σχέδια διαφορετικής κλίμακας. Το πρώτο αφορά κομμάτι της νέας πόλης του Brno, το δεύτερο ένα οικόπεδο, ένα κομμάτι μιας περιοχής του κέντρου της Taipei και το τρίτο ολόκληρη την περιοχή του λιμανιού του West Kowloon. Είναι λοιπόν προφανές ότι κι από άποψη χρήσεων ακόμα, προκύπτουν διαφορές. Στην τρίτη περίπτωση για παράδειγμα, εντάσσονται ποικίλες πολιτιστικές δραστηριότητες που στεγάζονται σε αυτόνομα μικρότερα κτίρια, κατί που δεν αφορά τους στόχους των δύο άλλων σχεδίων.

ομαλή μετάβαση

Επιπλέον, στο West Kowloon είναι χαρακτηριστική η ομαλή μετάβαση από το φυσικό περιβάλλον, την ελεύθερη και ακανόνιστη ως ένα βαθμό φύση στο αστικό τοπίο. Στη λύση των BIG ωστόσο, είναι αμφίβολη μια τέτοια ομαλή ένταξη του οικιστικού συγκροτήματος στο αστικό περιβάλλον. Στην περίπτωση δε του Juzne Centrum τα αυστηρά όρια του πάρκου που τοποθετείται στο κέντρο ακριβώς του οικισμού μας δίνουν την εντύπωση ενός σαφή διαχωρισμού του δομημένου από τον αδόμητο χώρο. Παρ’όλα αυτά, στην τελευταία περίπτωση η ένταξη του όλου σχεδίου στο νέο σχέδιο πόλης του Brno φαίνεται να είναι επιτυχής, αλλά ας μην ξεχνάμε πως πρόκειται για μια περιοχή απομακρυσμένη από το ιστορικό κέντρο, μια περιοχή όπου οποιοσδήποτε αστικός χειρισμός που τηρεί τα στοιχειώδη σχεδιαστικά δεδομένα θα μπορούσε (τουλάχιστον) να τοποθετηθεί επιτυχώς.

ελευθερία δημόσιου χώρου

Στην περίπτωση των BIG δίνεται περισσότερο βάρος στους ημιδημόσιους χώρους, στους χώρους όπου έχουν πρόσβαση μεν μόνο οι ένοικοι, αλλά δεν αποκλείται κανένας από αυτούς. Οι κήποι που διαμορφώνονται δηλαδή δεν αφορούν μόνο περιορισμένο αριθμό ενοίκων, αλλά αποκλείουν τους μη ενοίκους, τους απλούς περαστικούς από το κτίριο. Η λογική αυτή των ημιδημόσιων χώρων, τουλάχιστον με αυτήν τη μορφή δε φαίνονται να βαραίνουν τα άλλα δύο σχέδια. Σε αυτά τονίζεται ο αμιγώς δημόσιος χώρος, για τον οποίο οι BIG δείχνουν σχετικοί αδιαφορία, καθώς αρκούνται στο να εξασφαλίσουν την προσπελασιμότητα από το site του κτιρίου που προτείνουν. Θα μπορούσαμε ίσως να συμπληρώσουμε εδώ τον περιορισμό της ελευθερίας που προσφέρουν κανονικά οι χώροι όπως αυτοί που προτείνουν οι BIG από τον καθορισμό από τους αρχιτέκτονες συγκεκριμένων δραστηριοτήτων. Αυτό δεν παρατηρείται στις άλλες δύο περιπτώσεις. Κάθε άλλο μάλιστα, αφού και στο Juzne Centrum και στο West Kowloon οι χρήστες καλούνται να διαμορφώσουν οι ίδιοι με τις δραστηριότητές τους το εσωτερικό των ελεύθερων χώρων.

γενικά

Σε γενικές γραμμές πιστεύω πως αποκόμισα πολλά από τη μελέτη των παραδειγμάτων αυτών και επηρεάστηκα θετικά προκειμένου να αντιμετωπίσω το ζητούμενο θέμα του αστικού σχεδιασμού. Στην πορεία έβρισκα μπροστά μου πολλά από τα στοιχεία των λύσεων αυτών και κατάφερα να τα χρησιμοποιήσω δημιουργικά ή να τα αποφύγω όταν δεν με ικανοποιούσαν. Αυτό πιστεύω είναι και το πραγματικό νόημα της μελέτης τέτοιων παραδειγμάτων, τελικά.

Ευχαριστώ!